Καραβάτζιο, Μικελάντζελο Μερίζι

(Michelangelo Merisi Caravaggio, Μιλάνο 1571 – Πόρτο Έρκολε, Γκροσέτο; 1610). Ιταλός ζωγράφος. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ανανεωτές της ιταλικής ζωγραφικής. Ήταν γιος του Φέρμο Μερίζι, οικονόμου του μαρκησίου του Καραβάτζιο (περιοχή απ’ όπου καταγόταν και του χάρισε την προσωνυμία του) και μαθήτευσε κοντά στον Σιμόνε Πετερτσάνο στο Μιλάνο σε ηλικία 11 ετών. Η επίδραση του πρώτου δασκάλου του ήταν τόσο βαθιά ώστε, σύμφωνα με την τεχνοκριτική, η παρουσία στοιχείων της σχολής της Λομβαρδίας, του Μπέργκαμο και της Βενετίας δεν απουσίασε ποτέ από τη ζωγραφική του. Λόγω της άσωτης ζωής του μετά τη μαθητεία του και του εκρηκτικού χαρακτήρα του που συχνά αποτέλεσε πηγή προβλημάτων, ο Κ. αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του. Περίπου το 1592 εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, όπου αρχικά εργάστηκε κοντά σε έναν Σικελό ζωγράφο, έπειτα στο εργαστήριο του Γκραμάτικα και τέλος στο εργαστήριο του Καβαλιέρ ντ’ Αρπίνο. Τα έργα του εκείνης της εποχής αποτελούσαν διεκπεραιώσεις παραγγελιών που του ήταν αδιάφορες. Νεανικά έργα του θεωρούνται Ο Βάκχος (πινακοθήκη Ουφίτσι, Φλωρεντία), ΤοΠαιδί με τοκάνιστρο και ΟΝεαρός άρρωστος Βάκχος (πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη), ΤοΠαιδί που το έχειδαγκώσει σαύρα (από το οποίο υπάρχουν δύο γνωστά αντίτυπα στις συλλογές των Ρομπέρτο Λόνγκι στη Φλωρεντία και του Βίνσεντ Κόρντα στο Λονδίνο), ΗΑνάπαυση κατά τη φυγή στην Αίγυπτο και Η Μαγδαληνή (πινακοθήκη Ντόρια Παμφίλι, Ρώμη) και ΗΧειρομαντεία (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι). Ο Κ. ανέλαβε την πρώτη του δημόσια παραγγελία όταν έγινε προστατευόμενος του καρδινάλιου Ντελ Μόντε. Την παραγγελία αυτή αποτέλεσαν οι πίνακες από τον Βίο του αγίου Ματθαίου του παρεκκλησίου Κονταρέλι στον Άγιο Λουδοβίκο των Γάλλων στη Ρώμη, που φιλοτεχνήθηκαν μεταξύ 1595 και 1600. Από αυτούς τους τρεις πίνακες, ο Άγιος Ματθαίος και οι Άγγελοι απορρίφθηκε τελικά από τους ιερείς και αντικαταστάθηκε από έναν άλλο με το ίδιο θέμα, που βρίσκεται ακόμα και σήμερα στον βωμό. Ο αρχικός πίνακας πέρασε στη συλλογή του Βιτσέντσο Τζουστινιάνι και από εκεί στο Βερολίνο, όπου καταστράφηκε το 1945. Οι δύο πλευρικοί πίνακες τοποθετήθηκαν στη θέση τους πιθανότατα περίπου το 1600. Δύο άλλα περίφημα έργα χρονολογούνται στο 1600-1: ΗΣταύρωση του Αγίου Πέτρου και Η Μεταστροφή τουΑποστόλου Παύλου στην εκκλησία Σάντα Μαρία ντελ Πόπολο. Ακολούθησε μία σημαντική σειρά έργων: ΗΠαναγία τωνΠροσκυνητών (1603-05) στον Άγιο Αυγουστίνο, ΟΕνταφιασμός του Χριστού (1604) για τη Σάντα Μαρία ιν Βαλιτσέλα (πινακοθήκη του Βατικανού), ΗΜετάσταση της Θεοτόκου (1605-06) για τη Σάντα Μαρία ντέλα Σκάλα (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι) και ΗΠαναγία των ιπποκόμων (πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη). Εκπληκτική παραμένει η τεχνική που χρησιμοποίησε για την κατασκευή των περιγραμμάτων, χαράσσοντας με ταχύτητα και δεξιοτεχνία τις γραμμές στην, ακόμα νωπή, ζωγραφισμένη επιφάνεια. Το 1606, επειδή δολοφόνησε τον Ρανούτσιο Τομαζόνι, εγκατέλειψε εσπευσμένα τη Ρώμη και μετέβη στη Νάπολη. Εκεί δημιούργησε έναν κύκλο έργων με θεμελιώδη σημασία για την ανάπτυξη της τοπικής ζωγραφικής: Επτάέργα του Ελέους στην εκκλησία του Πίο Μόντε ντέλα Μιζερικόρντια, Παναγία με το Ροζάριο (μουσείο Βιέννης) και Μαστίγωση του Χριστού στο Σαν Ντομένικο Ματζόρε. Η ποιότητα των έργων του και ο ρυθμός παραγωγής αύξησαν το κύρος του και του προσέφεραν μεγάλη οικονομική ευχέρεια. Όταν έφυγε από τη Μάλτα και εγκαταστάθηκε στη Νάπολη, ζωγράφισε μεταξύ άλλων την Αποτομή του Αγίου Ιωάννου στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη. Το 1608 μια νέα και εσπευσμένη φυγή οδήγησε τον καλλιτέχνη από τη Μάλτα στις Συρακούσες, όπου ζωγράφισε τον Ενταφιασμό της Αγίας Λουκίας. Ακολούθησαν, έπειτα από μικρό χρονικό διάστημα, τα έργα της Μεσσήνης (HΠροσκύνηση τωνΠοιμένων και ΗΑνάσταση του Λαζάρου, μουσείο της Μεσσήνης) και του Παλέρμο (Η Προσκύνηση των ποιμένων με τους αγίους Λαυρέντιο και Φραγκίσκο στον ναΐσκο του Αγίου Λαυρεντίου) που ολοκληρώθηκαν κατά το 1609. Η σύντομη και περιπετειώδης ζωή του K. έληξε με δραματικό τρόπο λίγο καιρό αργότερα. Ύστερα από μια συμπλοκή αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Νάπολη και να καταφύγει στις ακτές του Λάτσιο. Προσεβλήθη, όμως, από ελονοσία και πέθανε, όπως αναφέρει ο Μπέλορι, «κάπου στην παραλία». Ο βίαιος χαρακτήρας και το «ιδιόρρυθμο πνεύμα του», όπως το χαρακτήριζε ο καρδινάλιος Ντελ Μόντε, στιγμάτισαν μια έντονη, ταραχώδη και γεμάτη περιπέτειες ζωή, που περιλάμβανε ακόμη και άγρια εγκλήματα συχνά για ασήμαντες αφορμές. Ο Κ. είχε βαθιά επίγνωση της θέσης του στην ιστορία της ζωγραφικής. Τολμηρός αλλά σίγουρος για τον εαυτό του, διακήρυξε το 1603 σε μια δίκη μανιεριστών και οπαδών του πνεύματος της Αντιμεταρρύθμισης: «Για μένα άξιος ζωγράφος είναι εκείνος που ξέρει να ζωγραφίζει καλά και να μιμείται καλά τα φυσικά αντικείμενα». Αυτή η εκπληκτική για την εποχή της δήλωση ισοδυναμούσε με μια προκλητική θέση, στηρίζοντας τη ζωγραφική απόδοση σκηνών της καθημερινής ζωής και την ανακάλυψη νέων θεμάτων από την άμεση επαφή με την πραγματικότητα. Στον Κ. ανήκει ακόμα η φράση –όπως την παρέδωσε ο φίλος του, μαρκήσιος Τζουστινιάνι– ότι «με τον ίδιο τρόπο πρέπει να ζωγραφίζεται ένας καλός πίνακας με άνθη όπως και ένας πίνακας με μορφές». Ο Κ. ενδιαφερόταν πολύ για τη νατουραλιστική απόδοση των θεμάτων του. Παράλληλα, υπήρξε πρωτοπόρος στη χρήση της φωτοσκίασης και της απόδοσης της προοπτικής, δείχνοντας μία σαφή προτίμηση για τη δράση που περικλειόταν στα όρια του καμβά, τις κινήσεις και τις αντιδράσεις των προσώπων. Αυτή η αγάπη για τη φυσικότητα τον ανέδειξε σε αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της εποχής του, καθώς η απόδοση θρησκευτικών θεμάτων κατ’ αυτόν τον τρόπο έχαιρε εκτίμηση από τους φιλότεχνους μαικήνες όχι όμως και από τον κλήρο. Παρ’ όλα αυτά, το έργο του έχει κατακτήσει δίκαια μία θέση ανάμεσα στις κορυφαίες δημιουργίες της ζωγραφικής. Η «Αποκαθήλωση» (1602-4), έργο της καλλιτεχνικής ωριμότητας του Καραβάτζιο. Τμήμα του έργου «Δείπνο εις Εμμαούς» του Καραβάτζιο (Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο). «Κάνιστρο με φρούτα», έργο του Μικελάντζελο Καραβάτζιο, ενός από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της ιταλικής τέχνης όλων των εποχών (Αμβροσιανή Πινακοθήκη, Μιλάνο).